Рекламный блок
Здесь может быть ваша реклама!
| Главная » Рефераты » Разное |
Теология Діңтану
| Размер файла: [71.0 Kb] Формат файла: . | 20.08.2013, 20:50 |
| Скачать | |
| Теология (гр. theos - Құдай және гр. logos - ілім, сөз) - Құдай жайлы дін ілімі. Теология ұғымын зерттеушілердің дені теистік діни ілімдермен байланыстырады. Теология ұғым ретінде христиан діні келгенге дейінгі Платон еңбектерінде де кездеседі. Платон бұл ұғымды өзінің Құдай жайлы ілімінде қолданбасада, филос, тұрғыдан талданатын мифологияға байланысты қолданған. Кейіннен теология термині Гомер, Гесиод, Орфейдің поэмаларына қатысты қолданылып, оларды теолог деп атады. Аристотель теология терминімен «Бірінші философияны» атап, оны Құдайлық мәңгілік заңдылықтарды зерттейтін жоғары дәрежедегі теориялық ілім деп таниды. Стоиктер теологияның үш тегін бөліп көрсетті: ақындықпен байланысты мифологиялық теология, философиямен байланысты физикалық теология, ресми дін өкілдері мен заңгерлерге қатысты саяси теология христиандықтың әртүрлі ағымдарының догматтарында да бұл терминді жиі қолданды. Бірқатар христиан апологеттері антик. философия мен теология арасында қарамақайшылық жоқ деген пікірде болды. Теология жайлы аристотельдік түсінікті және нанымға негізделген діни сенімді үйлестіруге болады деп білді. Ал қайсыбір апологеттер бұған қарсы болып, осы тақырыптағы пікірталас ұзаққа созылды. XIII ғасырда теология - Құдай және оған сенім жайлы жүйелі ілім деген ұғым қалыптаса бастады. Теологияның негізінде метафизикалық күшке, құдіретте сенім жатқандықтан ол априорилы, яғни тәжірибе жасамай сенетін мәселе. Жалпы монотеистік діни кағидалармен сәйкестігіне орай теология терминін қазіргі Исламтануда иллахиат ұғымының баламасы ретінде қолданады. Теология аянға яғни Құдай сөзіне (қалам) негізделіп, Жаратушы болмысын материалдық дүниедегі заттар мен кұбьшыстарды талдау арқылы дәлелдейтін физикалық теология, Құдайлық бұйрық және ерік тұрғысынан адамгершілік моральдық принциптерді таңдап, Аллаһтың болмысын дәлелдейтін догмат. теология, Аллаһтың барлығы мен сипаттарын таяуда адам мүмкіңдігінің шектеулілігін, қолданатын ұғымдарының шарттылығын дәлелдеу арқылы Құдайдан барлығы мен шексіз құдіретін дәлелдеуге тырысатын негативтік теология болып методол. тұрғыда жіктеледі. ДIН ФИЛОСОФИЯСЫ МЕН ТЕОЛОГИЯНЫҢ АРАҚАТЫНАСЫ ТУРАЛЫ [1] Елiмiздегi философия ғылымдарының дiн саласымен шұғылданатын бағыттары даму үстiнде. Соңғы жылдары дiн философиясы, дiнтану, дiн тарихы және социологиясы салаларында ғылыми еңбектердiң жарық көруi, диссертациялардың қорғалуы қуантарлық жағдай. Ал, аталмыш ғылыми еңбектерде теологиялық және тарихи материалдардың жиi қолданылатыны назар аудартады. Бiздiңше, бұл дiндердi зерттеудiң, дiннiң онтологиясын түсiнудiң ең басты қажеттiлiктерiнен туындайды. Алдымен, дiнтану iлiмi мен теологияның ара қатынасын анықтап алайық: «Дiн философиясы» сөзiнiң философиялық әдебиеттерге қосылуы соңғы ғасырлардың жемiсi. Ол, Г.В.Ф. Гегелдiң (Georg Hegel, 1770-1831) «Дiн философиясы туралы конференциялар» атты еңбегi 1832 жылы жарық көрген соң пайда болған. Философтардың дiннiң философиясы туралы ой қозғаулары үшiн алдымен дiн ғылымдары уә өзге де ғылымдар (антропология, этнография, социология, психология, филология т.т.) белгiлi даму деңгейiне жетуi керек болған сияқты. Антикалық философия тұсында христиандық және ислам сияқты дамыған дiндердiң болмауы салдарынан Платон (м.б. 427-347) кейде «тәңiр», ал кейде «тәңiрлер» десе, Аристотель (м.б. 384-322) Құдайға қоса субстанцияны да мәңгiлiк санаған. Дiн туралы философия жасау дегенiмiз дiннiң негiзгi принциптерi мен тұжырымдары туралы рационалды, объективтi, жан-жақты ойлар мен пiкiрлердi баяндау. Сондықтан, көптеген философтар теология тарапынан үзiлдi-кесiлдi бiлдiрiлген Құдайдың барлығы, рухтың мәңгiлiгi, уахидың (откровение – М.Б.) мүмкiндiгi қағидаларын рационалды айғақтарға арқа сүйей отырып, дәлелдеуге тырысқан. Дiн психологтары дiндi адамдардың жаны мен тәнiне әсер ететiн рухани тәжiрибе ретiнде зерттейдi. Социологтар болса, дiндi әлеуметтiк институт ретiнде, қоғам өмiрінiң компонентi ретiнде зерттейдi. Ал, теологтар болса, дiндi ақыл және нақыл жолымен түсiндiрiлетiн қағидалар жыйынтығы ретiнде зерттейдi. Осы арада «теология» сөзінің негізінен христиан діні тұрғысынан қолданылатынын ескерелік. Ислам дінінде рұһбан табының болмайтыны және шіркеу сияқты дінді өз монополиясында ұстайтын құрылымның жоқтығы назарда болғаны жөн. Дiн философиясының ең басты мәселесi болып табылатын Құдайдың барлығын дәлелдеуде Мұса Меймұнұлы, Аквиналық Фома, әл-Фараби және Спиноза сияқты философтар көптеген жағдайларда теологиялық, діни дәлелдерге жүгiнген. Белгiлi философ Ибн Рұшдтың (1126-1198) пiкiрiнше философиямен шұғылдануды Құран Кәрiмнiң өзi талап етедi. Ол философиямен шұғылдануды ғибадат һәм аса қажеттi дiни мiндет деп санаған. Дiн философиясының екiншi бiр функциясы – дiн келтiрген қағидаларды, дiннiң негiзгi үкiмдерiн философиялық тұрғыдан түсiндiру, керек болғанда – сынау. Бұл жағынан қарағанда да философиялық дiнтану мен теология iлiмдерi жақын байланыста, ортақ мәселелердi шешуге әрекеттенедi. Ал, материалист, феноменалист және әсiре позитивист философиялар дiн философиясы тұрмақ, дiннiң өзiне де қарсы. Елiмiзде 70 жыл бойы диалектикалық және тарихи материализм мен позитивист философияның өктемдiк жасағанын, атеист режимнiң ғылымның дiнмен айналысатын салаларына иелiк еткенiн ескергенде, мәселе түсiнiктi болмақ. Сондықтан, Кеңестер Одағында өмiр сүрiп, бiлiм алған бағзы зерттеушiлерге дiннiң ғылыммен етене байланысуын түсiну қыйын сияқты. Философиялық дiнтану негiзiнен мына мәселелермен де шұғылданады: 1-) Метафизикалық және космологиялық проблемалар (И. Кант, Г.В.Ф. Гегель). 2-) Дiннiң негiзгi қағидаларын эпистемологиялық талдау, сынау (Людвиг Витгенштейн (Ludwig Witgenstein, 1889-1951), Ян Барбур (1923- ), Томас Кун (Thomas Kuhn, 1922-1996)). 3-) Дiн тiлiн логика (мантиқ) және герменевтика тұрғысынан қарастыру (Поль Рикёр – Paul Ricoeur, 1913-2005). 4-) Дiннiң этика, өнер және ғылыммен ара қатынасын анықтау (Г.М. Андреева (Galina Andreeva, 1924- ), Г. Геффдинг (Харальд Геффдинг, Harald Hoffding, 1843-1931). 5-) Дiни символизмнiң мән-мағынасын анықтау (Люсьен Леви-Брюль (Lucien Levy-Bruhl, 1857-1939), Mери Дуглас (М. Douglas, 1921- ), У. Томпсон (William Hepworth Thompson, 1810-1886), Наталия Львовна Жуковская). Зерттеу нысанасы жағынан философиялық дiнтануға ең жақын iлiм теология мен дін ілімдері болып табылады. Дiн философиясы көптеген жағдайларда теологиямен қоян-қолтық араласады. Осы екi iлiмнiң тығыз байланысы нәтижесiнде кейбiр Батыс философтары «дiн философиясы», «философиялық дiнтану» iлiмдерiн «теологиялық философия» деп атау керек деген (FINDLEY J.N., «Can God’s Existence Be Disproved?», New Essays in Philosophical Theology, ed. A. FLEW & A. McIntyre, London, 1955; FLEW A., «Divine Omnipotence and Human Freedom», New Essays in Philosophical Theology, ed. A. FLEW & A. McIntyre, London, 1955; TENNANT F.R., Philosophical Theology, Vol. II, Cambridge, 1930). Ал, теология деген сөзден бiз ненi ұғамыз? Ислам дiнiндегi «кәлам» iлiмi ұзақ жылдарға ұласқан еркiн пiкiр таластар мен сыни көзқарастардың дамуы нәтижесiнде қалыптасқан. Сондықтан, ислам ғылымдары тек теологиядан емес, «әл-Фиқһ» секiлдi дүнияуи мәселелермен шұғылданатын және «әл-Сарф», «әл-Наху» секiлдi араб тiлi мәселелерiмен шұғылданатын маңызды iлiмдерден құралған. Әсiлi, христиандық пен иудаизмдегi теологияның рухани-иерархиялық таптарға жол бермейтін мұсылмандықта жоқ екенiн, жоғарыда айтқанымыздай, ескеру жөн. Бiз ислам дiнiне қатысты «теология» сөзiнен дiн ғылымдарын, яғни шариғат пен табиғат ғылымдарын қамтитын Құрани ғылымдарды түсiнгiмiз келедi. Философиялық дiнтану iлiмi теологиядан кейiн ең көп «дiндер тарихынан» нәр алады. Тарихшылардың еңбектерi болмаса философтар не туралы ойланып, не туралы пiкiр өндiрмек? Өйткенi, тарихшылар құдды социологтар мен психологтар сияқты дiни уақиғаларды суреттейдi, оларды түсiндiре отырып, кейбiр нәтижелерге жетудi мұрат етедi. Сондықтан, философиялық дiнтанумен шұғылданатын ғалымдар тарих және теологиядан үнемi материал жыйнақтап отырады. Бұл өте заңды, түсiнiктi жағдай. Осы тұрғыдан алғанда, дiнтану уә дiн философиясы салаларындағы зерттеулерде теология және тарих материалдарының мол келтiрiлуi әбден түсiнiктi, тiптi қажеттi жағдай. Дегенмен, бiзде дiнсiз қоғамның салқын ызғары әлде де болса байқалады. Дiн дегенге үрке қарайтындарымыз да бар. Дiндi зерттейтiн ғылым саласында дiннiң болмысы мен мәнiн айқындайтын деректердiң келтiрiлуiнiң өзiне жатырқай қараушылық бар. Бiздiңше, елiмiзде дiн ғылымдары бiрте-бiрте дамып, нығайған сайын, дiннiң қоғамдағы рөлi күшейген сайын, дiнге деген «аллергияның» бұлты сейiлмек, бұрмалаушылықтар азаймақ. Мұның нақты мысалдары да жоқ емес. Ислам шариғаты саласында заң ғылымдарынан докторлық, кандидаттық қорғаған зерттеушiлердi айтсақ жеткiлiктi. Сол секiлдi, соңғы жылдары суфизм әдебиеттерi мен философиясын, дiн тарихын, христиандық пен буддизмдi зерттейтiн iзденушiлер кандидаттық және докторлық қорғауда. Басқа ғылым салаларында шариғаттың, теологияның материалдары еркiн қолданылуда. Сондықтан, дiнтану мамандығы бойынша қорғалып жатқан диссертацияларда тақырып қажеттiлiгінен туындаған деректердiң келтiрiлуi объективтi деп санаймын. Батыс елдерi мен Ресейде дiн философиясы және тарихы жөнiнде сүбелi еңбектер жазған философтар мен ойшылдардың басым көпшiлiгi теологтар (богословтар) екенi күмән тудырмайды. Ислам философиясында өзiндiк орын алған Нұриддин әл-Жәми (1414-1492), Жалаладдин әл-Рұми (1207-1273), әл-Ғазали (1058-1111), Хафиз әл-Ширази (1230-1291), Омар әл-Хаййам (1048-1122), Әбу Йәзид әл-Бистами (812-874), Ибн әл-Араби (1165-1240), Ахмед әл-Йесеуи (уаф. 1166), Фәридұддин Аттар (1119-1230?) діни оқу орындарында бiлiм алған, көптеген дiни-философиялық еңбектердiң авторлары. Кез келген дiндi тану үшiн оның теологиясы мен өзге iлiмдерiн зерттеуiмiз, пайдалануымыз шарт. Бұрынғы атеист жүйе философия саласына да қатты әсер еткендiктен, дiнге бейтарап қарауды талап еткендей сыңай танытады да, дiнге бейтарап қарау үшiн мiндеттi түрде атеист болу керек дейдi. Атеистiң өзiнiң дінсіздік сенiмi болғандықтан, яғни атеизмдi өзiне дiн етiп алғандықтан, ол да дiнге бейтарап қарай алмайды. Әрқандай бiр дiнге сенген зерттеушi ғылыми мәселелердi талдағанда өзiнiң дiни сенiмiн басшылыққа алуы заңды да табиғи құбылыс. Мәселен, И. Кант өзiнiң философиялық тезистерiн толықтай дерлiк христиандық нанымға негiздеген: «Для Канта христианство – высший этап нравственно-религиозного развития человечества. Все остальные – шаг назад» дейдi белгiлi канттанушы, философия ғылымдарының докторы А.В. Гулыга (Кант И. Трактаты и письма. – Москва: Наука, 1980. 24-бет). Гегель де философиясын христиандық негiзiнде жасаған. Спиноза (1632-1677, пантеист-философ), Ансельм (теолог-философ, 1033-1109), Аквиналық Фома (1225-1274, теолог-философ), Елена Петровна Блаватская (1831-1891, дiни-философ), Северин Боэций (теолог-философ, 480-524), Сергей Николаевич Булгаков (1871-1944, теолог-философ), Борис Петрович Вышеславцев (1877-1954, теолог-философ), Василий Васильевич Зеньковский (1881-1962, теолог-философ), Иван Александрович Ильин (1882-1954, дiни-философ), Серен Кьеркогор (1813-1855, теолог-философ), Габриэль Марсель (1889-1973, дiни философ), Уильям Оккам (1285-1349, монах-философ), Рамакришна (1836-1886, үндi дiни философы), Пьер Тейяр де Шарден (1881-1955, теолог-философ), Павел Александрович Флоренский (1882-1937, теолог-философ), Альберт Швейцер (1875-1965, теолог-философ), Владимир Францевич Эрн (1882-1917, дiни философ) т.т. Мiне, бұлардың бәрi де теология саласында бiлiм алған, фәлсәфи еңбектерiнде теология деректерiн жиi пайдаланған ойшылдар уә философтар. Ислам әлемiнде де ұқсас жағдай болған: әл-Фараби (870-950), әл-Бирұни (973-1048), Ибн Сина (980-1037), Ибн Рұшд (1126-1198), әл-Рази (1149-1209), әл-Кинди (800?-873), әл-Ғазали (1058-1111), әл-Матұриди (уаф. 944), әл-Әшари (873-936) сияқты мәшһүр хакiмдерiмiз алғашқы бiлiмдерiн медреселерде, діни оқу орындарында алған. Олардың iшiнде Құран Кәрiмге тәфсiрлер жазғандары да бар. Ибн Сина 10 жасқа келгенде Құран Кәрiмдi түгелдей жатқа бiлушi едi. Сондықтан, мұсылман философтар да ойларын, хикметтi сөздерiн ислам iлiмдерi негiзiнде қалыптастырған деп қорытынды жасауға толықтай негіз бар. Ал, бір кезде жоғарыда есімдері аталған ұлы ойшылдарды адамзатқа сыйлаған мұсылман әлемі неліктен артта қалды, қандай себептерге байланысты құлдырауға ұшырады дегенді де ойластырған жөн. Нағыз ғылым мен терең ойлау жоқ жерде құр жаттаушылық пен маймылға тән еліктеушіліктің болатыны белгілі. Ойлау көкжиегі кең, көзі ашық және Құранды басшылыққа алатын мұсылмандар ішінен тағы да данышпандар мен мұжтәһидтер шығарына сенеміз. Олардың алдыңғы легі шықты да... [1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, «Әдебиет Айдыны», Республикалық әдеби-мәдени, қоғамдық-саяси апталық, №1(01), 17.02.2005 ж., Алматы, 12-бет. | |
| Просмотров: 3374 | Загрузок: 152 | Рейтинг: 0.0/0 | |
| Всего комментариев: 0 | |
Статистика
Онлайн всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0
copyright © 2013 | все права защищены Хостинг от uCoz
